فاطمه افشارنیا؛ سید امیر موسوی
چکیده
بذر از دیدگاه کشاورزی نقطه آغاز تمامی فعالیتهای منجر به تولید محصول است. امروزه ماشینهای کشاورزی از جمله مهمترین منشأ تولید آلایندههای زیستمحیطی در مزارع مکانیزه میباشند و آلودگی ناشی از آنها ...
بیشتر
بذر از دیدگاه کشاورزی نقطه آغاز تمامی فعالیتهای منجر به تولید محصول است. امروزه ماشینهای کشاورزی از جمله مهمترین منشأ تولید آلایندههای زیستمحیطی در مزارع مکانیزه میباشند و آلودگی ناشی از آنها میتواند سبب اختلال در فرآیند جوانهزنی و رشد گیاهان گردد. بنابراین علاوه بر انواع چالشهای محیطی، مانند تنشهای شوری و خشکی، آلودگیهای حاصل از ماشینهای کشاورزی نیز میتواند به جوانهزنی و رشد گیاهچه بهعنوان یک تهدید اضافه شود. رویکرد تئوری خاکستری به عنوان یکی از تئوریهای جدید ریاضی برگرفته از مجموعه خاکستری جهت اولویتبندی خطرها بکار میرود و هدف آن حل مسئله، اولیتبندی و کمک به تصمیمگیری است. مطالعه حاضر در سال 1398 با هدف بررسی اثر آلایندههای ناشی از اگزوز تراکتور در سه عمر مختلف اولیه، عمر مفید و فرسودگی بر جوانهزنی بذر کلزا در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان اجرا گردید. این آزمایش بهصورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی و در سه تکرار انجام گرفت. تیمارهای آزمایش، شامل سه دوره عمر مختلف تراکتور شامل عمر اولیه، عمر مفید و فرسودگی به عنوان عامل اوّل، و تیمار مدّت زمانهای قرار گرفتن بذرها در معرض آلودگی خروجی از اگزوز تراکتور شامل صفر، 30، 60، 90 و 120 دقیقه به عنوان عامل دوّم در نظر گرفته شد. اگر γ(x_0,x_i)≥γ(x_0,x_j) که نشاندهنده درجه ارتباط بین x_i و x_0 میباشد، بزرگتر از x_j و x_0 باشد؛ در این صورت، ارتباط بین علل بالقوه و مقادیر بهینه فاکتورهای تصمیم را نشان میدهد. با این مفهوم که درجه ارتباط بزرگتر اثر کوچکتری دارد. بنابراین، افزایش رتبه درجه ارتباط اولویت خطر دلایل بالقوه را نشان میدهد که بایستی بهبود یابند. برای آنالیز خطر آلایندههای گازی خروجی از اگزوز تراکتور، تیمار با کمترین ضریب ارتباط خاکستری، بایستی بالاترین اولویت خطر را نشان دهد. به طوری که بیشترین درجه ارتباط خاکستری، بهترین حالت تیمار بذر را مشخص میکند. نتایج نشان داد که بیشترین مقدار طول ریشهچه و ساقهچه، ضریب سرعت جوانهزنی، شاخص جوانهزنی، شاخص سرعت جوانهزنی و بنیه بذر کلزا از تیمار عدم وجود آلودگی ناشی از اگزوز بدست آمد؛ در حالی که کمترین میزان این صفات مربوط به تیمار قرار گیری در معرض آلودگی به مدت 120 دقیقه و تراکتور فرسوده بود. برعکس، میزان پروتئین بذر و فعالیت آنزیمهای آنتیاکسیدانی کاتالاز و پرکسیداز با افزایش فرسودگی تراکتور و مدت زمان قرار گرفتن در آلودگی افزایش نشان داد. محاسبات انجام شده بر اساس تئوری خاکستری نشان داد که تیمار با رتبه کمتر، تیمار مورد ترجیح و دارای خطر کمتر با توجه به تمامی شاخصهای رشد در نظر گرفته شده برای بذر کلزا میباشد که در این مطالعه، مدت زمان صفر برای عمرهای مختلف تراکتور تیمار بدون خطر شناخته شد. بنابراین احتمال میرود که افزایش زمان در معرضگیری با آلاینده اگزوز تراکتور به تدریج موجب کاهش آستانه تحمل بذر و مسمومیت آن گردد. تئوری خاکستری مشخص ساخت که مدت زمان قرار گرفتن در معرض آلودگی از میزان آلودگی مهمتر است. شدت تأثیرپذیری بسته به میزان آلودگی نیز متفاوت بود. حساسیت بذر کلزا به آلایندههای ناشی از تراکتور فرسوده بیشتر از تراکتور نو بود. حساسیت این بذرها لزوم تعویض ماشینهای فرسوده، سرویس و تعمیر به موقع تراکتورها، استفاده از سوخت پاک و بکارگیری تراکتورهای نو یا با دوره عمر مفید را دو چندان میکند.