محمد رضا سیاهپوش؛ لیلا نژادصادقی؛ محمد سینا سیاهپوش؛ سامان شیدایی؛ عنایت رضوانی؛ حسین صادقی
چکیده
کنجد یکی از گیاهان روغنی مهم دنیا به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک میباشد که به ملکة دانههای روغنی شهرت یافته است. درصد روغن بالا با ترکیب اسیدهای چرب مناسب، خواص دارویی و نیاز آبی بسیار پایین از شاخصههای ...
بیشتر
کنجد یکی از گیاهان روغنی مهم دنیا به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک میباشد که به ملکة دانههای روغنی شهرت یافته است. درصد روغن بالا با ترکیب اسیدهای چرب مناسب، خواص دارویی و نیاز آبی بسیار پایین از شاخصههای این گیاه روغنی است. عامل اصلی عدم توسعه کشت کنجد در سراسر دنیا شکوفا بودن کپسولها و ریزش دانه در زمانی رسیدگی است. تلاشهای زیادی جهت دستیابی به ارقام کنجد با ویژگی ناشکوفایی کپسول در زمان رسیدگی و مقاومت به ریزش دانه صورت گرفته است. در این مقاله به معرفی و ارزیابی ویژگیهای زراعی ارقام کنجد ناشکوفای جدید اصلاح شده به نامهای برکت، مهاجر، چمران و دزفول پرداخته خواهد شد. ارقام کنجد ناشکوفا به نامهای پیشنهادی برکت، مهاجر، چمران و دزفول طی یک برنامه اصلاحی در دانشگاه شهید چمران اهواز با همکاری شرکت کشت و صنعت شهید رجایی اصلاح گردیدهاند. این ارقام جهت ثبت و تجاریسازی، تحت آزمایشات تمایز، یکنواختی و پایداری[1] (DUS) و تعیین ارزش زراعی[2] (VCU) زیر نظر مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال طی دو سال زراعی 1400 و 1401 مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این آزمایشات ارقام کنجد ناشکوفا به همراه ارقام تجاری کنجد شکوفا به نامهای اولتان، سردار و شوین به عنوان ارقام شاهد در چهار منطقه با شرایط آب و هوایی مختلف کشور شامل دزفول، داراب، مغان و گرگان در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. بهعلاوه کشت مکانیزه چهار لاین امیدبخش کنجد ناشکوفا بطور مجزا در مزارع 100 هکتاری در منطقه دزفول صورت گرفت و برداشت با کمباین انجام شد. بیشترین ارتفاع بوته در رقم برکت با متوسط 144 سانتیمتر و کمترین در رقم چمران با 140 سانتی متر به دست آمد. بیشترین تعداد کپسول در بوته با متوسط 8/89 و بیشترین تعداد دانه در کپسول با متوسط 3/72 در رقم مهاجر مشاهده گردید. وزن هزار دانه از 41/2 گرم در رقم دزفول تا 72/3 گرم در رقم مهاجر در نوسان بود. در مقایسه گروهی بین ارقام کنجد اصلاح شده ناشکوفا و ارقام شاهد شکوفا اختلاف معنیداری (P≤0.01) از نظر عملکرد دانه مشاهده گردید بهطوریکه ارقام شکوفا با متوسط 05/1 تن در هکتار نسبت به ارقام شاهد با 80/0 تن در هکتار دارای برتر بودند. بیشترین متوسط عملکرد دانه ارقام در مناطق مختلف و طی دو سال اجرای آزمایش با 08/1 تن در هکتار در ارقام برکت و مهاجر به دست آمد. دامنه تغییرات درصد روغن بین 31/47 تا 22/49 درصد برآورد گردید. ارقام کنجد ناشکوفا دارای اختلاف آماری معنیداری از نظر درصد روغن دانه با یکدیگر و با رقم شاهد شوین نبودند. میزان ریزش دانه در برداشت مکانیزه ارقام کنجد ناشکوفا با کمباین کمتر از 8/2 درصد برآورد گردید. ارزیابی صفات ظاهری نشان داد که ارقام کنجد ناشکوفا دارای ارتفاع متوسط و رشد نامحدود بوده و دارای یک تا شش شاخة فرعی بسته به ژنوتیپ و تراکم بوته بودند. برتری عملکردی تمامی ارقام کنجد ناشکوفا نسبت به ارقام شاهد به طور معنیداری مشاهده گردید و ارزش زراعی بالای این ارقام در مقایسه با تعدادی از ارقام تجاری کنجد شکوفای کشور مورد تأیید قرار گرفت. بعلاوه متوسط افزایش عملکرد دانه حدود 24 درصدی مشاهده شده در ارقام اصلاح شده کنجد ناشکوفا، میتواند در افزایش تولید کنجد کشور بسیار مؤثر باشد. درنهایت ارقام کنجد ناشکوفای برکت، مهاجر، چمران و دزفول به عنوان اولین ارقام دارای ویژگی مقاومت به ریزش دانه در زمان رسیدگی در کشور معرفی شدند. این ارقام علاوه بر عملکرد بالاتر نسبت به ارقام شاهد، به دلیل داشتن ژن عدم شکوفایی کپسول در زمان رسیدگی کامل، قابلیت برداشت با کمباین در کشت مکانیزه کنجد را فراهم مینمایند و بکارگیری گسترده آنها در الگوی کشت زراعی کشور نوید دهنده امنیت غذایی در تولید روغن خوراکی و کاهش مصرف آب در فصل پرتنش تابستان خواهد بود. [1]- Distinctness, Uniformity and Stability; DUS[2]- Value of Cultivation and Use; VCU
