علیرضا اصغری میرک؛ سید سیامک علوی کیا؛ سید ابوالقاسم محمدی
چکیده
آلکالوئیدهای هیوسیامین و اسکوپولامین از متابولیتهای ثانویه باارزشی هستند که بهطور عمده توسط گیاهان تیره سیبزمینی بویژه جنس بنگدانه تولید میشوند. تولید این آلکالوئیدها در بنگدانه تحت ...
بیشتر
آلکالوئیدهای هیوسیامین و اسکوپولامین از متابولیتهای ثانویه باارزشی هستند که بهطور عمده توسط گیاهان تیره سیبزمینی بویژه جنس بنگدانه تولید میشوند. تولید این آلکالوئیدها در بنگدانه تحت تأثیر فرایندهای ژنتیکی میباشد ولی عوامل محیطی در سنتز اقتصادی این آلکالوئیدها نقش بارزتری ایفاء میکنند. لذا این پژوهش در سال 1399به منظور بررسی اثر عوامل محیطی بر کمیت و کیفیت آلکالوییدهای هیوسیامین و اسکوپولامین روی 10 جمعیت بنگدانه در شمالغرب ایران اجرا شد. بذور گونههای H.niger، H.reticulatus و H.pusillus از استانهای اردبیل و آذربایجانشرقی جمع‌آوری و در شرایط سایه خشک شدند. پس از استخراج آلکالوئید از جمعیتها، میزان این آلکالوئیدها با دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) مورد سنجش قرار گرفت. برای بررسی خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، از عمق توسعه ریشه هر گیاه (30 سانتیمتر) در رویشگاههای مورد مطالعه نمونهبرداری خاک انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تأثیر عامل محیطی ارتفاع از سطح دریا بر میزان آلکالوئیدهای هیوسیامین و اسکوپولامین در سطح احتمال 1% معنیدار است و اکوتیپ مشکینشهر با ارتفاع از سطح دریای پایینتر نسبت به سایر مناطق مورد مطالعه، میزان هیوسیامین و اسکوپولامین بالاتری دارد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که نیتروژن و فسفر خاک بر افزایش میزان هیوسیامین و نیتروژن بر افزایش میزان اسکوپولامین در سطح احتمال 1% تاثیر معنیدار دارند. در حالیکه تاثیر پتاسیم بر میزان هیوسیامین و اثر فسفر و پتاسیم بر میزان اسکوپولامین معنیدار نیست. نتایج، تنوع بسیار معنیداری را از لحاظ هیوسیامین و اسکوپولامین در بین گونهها، جمعیتها و ژنوتیپهای بنگدانه نشان داد. بر این اساس گونه H.pusillus از نظر میزان اسکوپولامین و گونه H.reticulatus از نظر میزان هیوسیامین در صدر گونههای مورد مطالعه جای گرفتند و جمعیت مشکینشهر از لحاظ میزان اسکوپولامین و هیوسیامین در صدر و جمعیتهای تبریز و گیوی از این لحاظ در رتبههای آخر جای گرفتند. میزان بالای آلکالوئید در برخی از اکوتیپهای مورد مطالعه متاثر از بالا بودن مقادیر نیتروژن، فسفر، کربن آلی خاک و ناشی از پتاسیم پایین خاک در رویشگاههای مورد مطالعه میباشد. بین جمعیتهای اهر با هریس، شبستر با آذرشهر، گیوی با تبریز و شبستر با خلخال از حیث میزان هیوسیامین و اسکوپولامین حداکثر تشابه مشاهده شد در این امر علاوه بر عوامل ژنتیکی، شباهت ویژگیهای اکولوژیک رویشگاههای مورد مطالعه هم میتواند دخیل باشد.
