نادر مقدم؛ حسن حاج نجاری؛ سعید پیری؛ عیسی ظریفی
چکیده
انتخاب دانهال‌های تصادفی سیب و تکثیر به روش پیوند به 1560 سال قبل از میلاد مسیح در چین باز می‌گردد. جریان ژنی از قرقیزستان زیستگاه اصلی سیب با گذر از ایران در مسیر جاده ابریشم منجر به ایجاد مراکز مختلف ...
بیشتر
انتخاب دانهال‌های تصادفی سیب و تکثیر به روش پیوند به 1560 سال قبل از میلاد مسیح در چین باز می‌گردد. جریان ژنی از قرقیزستان زیستگاه اصلی سیب با گذر از ایران در مسیر جاده ابریشم منجر به ایجاد مراکز مختلف تنوع این‌گونه شده است. ژنوتیپ‌های بومی حاصل انتخاب طبیعی و حامل ژن‌های تحمل به تنش‌های زیستی و غیرزیستی رایج در منطقه هستند. شاید ارقام قدیمی بومی سیب که هنوز به‌صورت لکه‌ای کشت و کار می‌شوند در مقایسه با ارقام تجاری جدید اندازۀ میوه کوچک‌تر و عملکرد پایین‌تری داشته باشند؛ ولی به طور یقین از تحمل بیشتری به آفات، بیماری‌ها و سازگاری با ریز اقلیم‌ها برخوردارند. ارزیابی تنوع ژنتیک از طریق فنوتایپینگ براساس گیاه‌شناسی سیستماتیک روشی بنیادین در شناسایی گونه و تمایز رقم با اهداف ارزیابی، جلوگیری از انقراض و حفظ در کلکسیون‌ها، ثبت در دفتر ملی ارقام و بهره‌گیری در برنامه‌های به‌نژادی است. به این منظور صفات فنومورفولوژیک، میوه‌شناسی، ویژگی‌های فیزیکی میوه، سفتی بافت، وزن و آزمایش‌های بیوشیمیایی میوه، به‌علاوه ناهنجاری زنگار برگرفته از درختان ۱۴ساله 48 رقم سیب بومی بر پایه MM111 مستقر در ایستگاه تحقیقات باغبانی کمال‌شهر کرج- ایران طی 1399-1400 مورد ارزیابی قرار گرفتند. تمامی صفات کمی و کیفی میوه با استفاده از توصیفگر بین‌المللی سیب UPOV)) منطبق بر دستورالعمل ملی تمایز، یکنواختی و پایداری (D.U.S) سیب اندازه‌گیری شد. براساس نتایج تجزیه واریانس و مقایسات میانگین، بین ارقام و ژنوتیپ‌های سیب از نظر صفات کمی تفاوت آماری معنی‌داری ثبت گردید. بین ارقام بومی قدیمی و ژنوتیپ‌های امیدبخش مورد مطالعه بین صفات ظاهری و خصوصیات مورفولوژیک به‌ویژه اندازه و وزن میوه اختلاف معنی‌دار، و نیز بین برخی صفات همبستگی معنی‌داری وجود داشت. صفات کیفی مورد مطالعه از نظر شاخص شانون، تنوع بالایی را نشان داد. تجزیه خوشه‌ای نشان‌دهندۀ خویشاوندی ژنتیک ارقام و ژنوتیپ‌های مورد مطالعه است. در تجزیه به عامل‌ها، چهار عامل اصلی به ترتیب شامل وزن و اندازۀ میوه، سفتی بافت گوشت، نسبت طول به قطر و ویژگی‌های ظاهری میوه، 67 درصد از تفاوت بین داده‌ها را تبیین کردند، به این ترتیب ارقام بومی و ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به سه گروه اصلی تقسیم شدند که با استفاده از تجزیه و تحلیل عملکرد تشخیصی این طبقه-بندی با دقت 100 درصد تأیید گردید. رده‌بندی زمان رسیدن براساس توصیفگر 20 رقم بسیار دیررس و در قطب مخالف 9 رقم بسیار زودرس بودند. در رده‌های میانی به ترتیب 7، 4، و8 رقم زودرس، میان‌رس و دیررس بومی قرار گرفتند. 31، 7 و 2 رقم به ترتیب رقم بدون زنگار لپ، با زنگارکم و خیلی زیاد بودند. نتایج دلالت بر وجود تحمل عالی ارقام بومی به این ناهنجاری است. ارقام اردبیل 2 ترش‌مزه با پوست ضخیم، پاییزه زرد مشهد و شربتی بسیار شیرین با پوست بسیار نازک حساس به زنگار نشان دادند. بررسی‌های توصیفی صفات، آنالیز واریانس و مقایسات میانگین، همبستگی صفات، تجزیه به عامل‌ها، تجزیه خوشه‌ای و رسم نمودار بای پلات انجام شد. اطلاعات به‌دست آمده گام مهمی برای شناسایی علمی، تمایز ارقام با هدف جلوگیری از انقراض ژرم‌پلاسم بومی سیب و ثبت در دفتر ملی ارقام کاربرد دارد. شناسایی سطح بیان ژن صفت‌های مورد مطالعه بستر لازم برای اهداف مختلف در برنامه‌های به‌نژادی را تسهیل می‌نماید.
