عاطفه امینی نیسیانی؛ عباس سعیدی؛ مسعود توحیدفر
چکیده
Stevia rebaudiana Bertoni گیاه دارویی است که به صورت تجاری به عنوان شیرین کننده بدون کالری برای بیماران دیابتی استفاده میشود. بذرهای استویا کوچک و نابارور هستند و نرخ جوانهزنی نسبتاً پایینی دارند. همچنین گردهافشانی ...
بیشتر
Stevia rebaudiana Bertoni گیاه دارویی است که به صورت تجاری به عنوان شیرین کننده بدون کالری برای بیماران دیابتی استفاده میشود. بذرهای استویا کوچک و نابارور هستند و نرخ جوانهزنی نسبتاً پایینی دارند. همچنین گردهافشانی در این گیاه به صورت دگرگرده افشانی است که این امر با توجه به محتوای استویول گلیکوزیدها و ویژگیهای مورفولوژیکی (شکل و رنگ برگها) باعث بروز تنوع بالا در جمعیت گیاهان حاصل از بذر میشود، به همین دلیل است که تکثیر این گیاه از طریق روشهای غیر جنسی اهمیت پیدا میکند. از آنجا که ریزازدیادی، ضمن افزایش سرعت رشد و تکثیر گیاه، سبب حفظ ذخیره ژنتیکی میشود و امکان ایجاد یک جمعیت ژنتیکی همگن با بازده بالایی از استویول گلیکوزیدها را فراهم میکند، میتواند روش مناسبی برای تکثیر این گیاه و حفظ یکنواختی باشد. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به روشی بهینه برای ریزازدیادی گیاه Stevia rebaudiana و بررسی اثر تنظیم کنندههای مختلف رشدی بر این گیاه، در سال 1402 در آزمایشگاه تحقیقاتی دانشکده علوم و فناوری زیستی دانشگاه شهید بهشتی انجام شد. در این پژوهش درصد جوانهزنی بذرها در چهار و هشت روز پس از کشت در محیط کشت MS محاسبه شد. شاخهزایی با سه نوع ترکیب هورمونی KIN، GA3 و BAP ارزیابی شد و پس از شاخهزایی، ریشهزایی ریزشاخهها، تحت سه نوع ترکیب اکسینی شامل NAA، IAA و IBA مورد مقایسه قرار گرفت. سازگاری نمونهها پس از ریشهزایی نیز انجام شد. نتایج نشان داد که میزان جوانهزنی بذرها 33/38 درصد بود و بیشترین تعداد برگ و تعداد ریزشاخه مربوط به تیمار 5/0 میلیگرم در لیتر BAP و 2 میلیگرم در لیتر KIN بود. بیشترین وزن تر (g29/437) و طول ریزنمونه ( cm38/15) در تیمار 5/1 میلیگرم در لیتر GA3 و 2 میلیگرم در لیتر KIN بدست آمد. بین صفات تعداد برگ و طول ریزنمونه (**61/0-)، تعداد برگ و وزن تر (**46/0-)، تعداد ریزشاخه و طول ریزنمونه (**81/0-) و تعداد ریزشاخه و وزن تر (**69/0-) در سطح احتمال یک درصد ارتباط منفی و معنیداری وجود داشت. بین صفات تعداد برگ و تعداد ریزشاخه (**95/0) و طول ریزنمونه و وزن تر (**98/0) ارتباط مثبت و معنیداری وجود داشت. بیشترین طول ریشه مربوط به تیمار 5/0 میلیگرم در لیتر NAA و بیشترین تعداد ریشه مربوط به تیمار 1 میلیگرم در لیتر IBA بود. پروتکل معرفی شده برای ریزازدیادی گیاه استویا در این پژوهش (تیمار 5/0 میلیگرم در لیتر BAP و 2 میلیگرم در لیتر KIN برای شاخهزایی و تیمار 5/0 میلیگرم در لیتر NAA برای ریشهزایی) در مقایسه با سایر پروتکلهای ریزازدیادی، در زمان کوتاهتر با میزان و تنوع هورمونی کمتر، عملکرد بهتری را به همراه داشت که میتواند به عنوان یک پروتکل اقتصادی مورد استفاده قرار گیرد.
